Hawaii Bir Ülke mi? Bilimsel Bir Merakın Peşinde
Küçükken atlası karıştırırken Hawaii’ye denk geldiğinizde aklınızdan “Burası bağımsız bir ülke mi, yoksa Amerika’nın bir parçası mı?” sorusu geçmiş olabilir. Bugün bu merakı bilimsel, tarihsel ve politik bir lensle inceleyelim. Çünkü “ülke” dediğimiz kavram sanıldığından daha karmaşık; coğrafya, siyaset bilimi ve uluslararası hukuk burada iç içe geçmiş durumda.
Ülke Nedir? Bilimsel Bir Tanım Arayışı
Bir yerin “ülke” sayılması için genel olarak üç ölçüt öne çıkar:
1. Belirli bir toprak parçası
2. Bağımsız bir hükümet
3. Uluslararası tanınırlık
Bu kriterler, siyaset bilimi ve uluslararası hukuk literatüründe yaygın olarak kullanılır. Peki Hawaii bu kriterlere uyuyor mu? İşte tartışma burada başlıyor.
Hawaii’nin Coğrafi ve Tarihsel Arka Planı
Coğrafyanın Sunduğu Bir Benzersizlik
Hawaii, Pasifik Okyanusu’nun ortasında, 137 adadan oluşan bir takımadadır. Jeolojik olarak volkanik kökenli, biyolojik olarak da dünyanın en izole ekosistemlerinden birine ev sahipliği yapar. Bu açıdan bakıldığında Hawaii, kendi başına eşsiz bir coğrafi bütünlüktür.
Tarihsel Süreç: Krallıktan Eyalete
Hawaii 19. yüzyıla kadar bağımsız bir krallık olarak varlığını sürdürdü. Ancak 1893’te Amerikan iş insanlarının ve ordusunun desteğiyle monarşi devrildi. 1898’de Amerika Birleşik Devletleri tarafından ilhak edildi, 1959’da ise ABD’nin 50. eyaleti oldu. Yani tarihsel olarak Hawaii bir ülkeydi, ama bugün uluslararası sistemde bağımsız bir devlet olarak tanınmıyor.
Uluslararası Hukuk Perspektifi
Hukuki açıdan bakıldığında Hawaii, ABD’nin bir eyaletidir. Uluslararası örgütlerde bağımsız bir temsil hakkı yoktur; Birleşmiş Milletler’de sandalyesi bulunmaz. Bu nedenle, “ülke” sayılabilmesi için gerekli uluslararası tanınırlık kriterini karşılamaz.
Ama burada kritik bir tartışma da var: Yerli halk olan Kanaka Maoli toplulukları, Hawaii’nin ilhakının uluslararası hukuka aykırı olduğunu savunuyor. Birleşmiş Milletler’de bazı oturumlarda bu argüman gündeme gelmiş, fakat bağımsızlık yönünde somut bir gelişme yaşanmamıştır.
Bilimsel Mercek: Siyaset Bilimi ve Sosyoloji
Ulus ve Devlet Ayrımı
Siyaset bilimi “ulus” ve “devlet” kavramlarını ayırır. Ulus, ortak kültür ve kimlikle tanımlanırken; devlet, siyasi otorite ve tanınma ile ilgilidir. Hawaii, bir ulus olarak güçlü bir kültürel kimliğe sahip; kendi dili, müziği, dansı ve gelenekleriyle ayakta duruyor. Ancak devlet olarak ABD’nin bir parçası.
Sosyolojik Boyut: Kimlik ve Aidiyet
Araştırmalar, birçok yerli Hawaiilinin kendini hem “Hawaii ulusunun parçası” hem de “Amerikan vatandaşı” olarak gördüğünü ortaya koyuyor. Bu ikili kimlik, Hawaii’nin “ülke mi değil mi” sorusunu daha da karmaşıklaştırıyor. Çünkü bilimsel mercek sadece siyasi statüye değil, toplumsal aidiyete de bakar.
Tartışmaya Açık Sorular
- Eğer Hawaii tarihsel olarak bağımsız bir krallıktıysa, bugün bağımsızlık hakkı hâlâ var mı?
- Bir toplum kendi kimliğini ülke olarak tanımlıyorsa, uluslararası sistem bunu neden tanımıyor?
- Uluslararası hukuk, güçlü devletlerin yaptığı ilhakları gerçekten sorguluyor mu, yoksa meşrulaştırıyor mu?
- Hawaii gibi kültürel açıdan özgün bir topluluk, “ülke” sayılmadan da varlığını sürdürebilir mi?
Sonuç: Hawaii’nin Statüsü Bilimsel ve Politik Bir Muamma
Hawaii coğrafi olarak benzersiz, tarihsel olarak bağımsız bir geçmişe sahip, kültürel olarak güçlü bir ulus. Ancak hukuki ve siyasi olarak bir ülke değil, Amerika Birleşik Devletleri’nin 50. eyaleti. Burada bilimsel merakın gösterdiği şey şu: “Ülke” dediğimiz kavram, sandığımız kadar objektif ve basit değil.
Kimi için Hawaii hâlâ bağımsız bir ulus; kimisi içinse Amerika’nın tropik bir eyaleti. Belki de asıl soru şu: Bir yeri “ülke” yapan şey uluslararası tanınma mı, yoksa halkının kendini nasıl tanımladığı mı? Bu sorunun cevabı, sadece Hawaii için değil, dünya üzerindeki pek çok tartışmalı bölge için de geçerli.